پوکی استخوان (Osteoporosis)، بیماری خاموش

8 پرسش مهم در مورد پوکی استخوان : راه های تشخیص ،  پیشگیری و درمان آن

(همه بخوانند، خانم ها حتماً)

پوکی استخوان یکی از بیماری های شایع در زنان و مردان می باشد. حداقل 40 % جمعیت بالای 60 سال  در ایران، پوکی استخوان دارند. برخی تحقیقات نیز نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد زنان و ۵۰ درصد مردان بالای ۵۰ سال در کشور به پوکی یا کاهش تراکم استخوان مبتلا هستند(به نقل از رییس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران) .  در برخی مطالعات بین المللی نشان داده است که حدود 50% خانم های بالای 50 سال و یک نفر از هر 4 نفر مرد ، به دلیل پوکی استخوان، دچار شکستگی می شوند.از آن جایی که احتمال شکستگی در خانم ها به دلیل پوکی استخوان بیشتر است(50%)، به همین دلیل باید این بیماری را به سرعت مورد بررسی و درمان قرار داد.استئوپوروز را "بیماری خاموش" (Silent Disease) نیز می نامند ، زیرا از دست رفتن بافت استخوانی و کم شدن تراکم استخوان، هیچ علامت بالینی ( مثلاً درد ، خستگی، و غیره) ندارد، و شکستگی استخوان معمولاً اولین علامت آن می باشد.اما اگر در مراحل اولیه، بررسی ها و غربالگری صورت بگیرد ، می توان با روش های پیشگیرانه و درمانی مناسب ، قبل از آن که عوارض این بیماری خاموش نمایان شود، از آن جلوگیری کرد.

هدف ما در گروه استئوپورز در دپارتمان اختلالات عضلانی استخوانی و بیماری های استخوان ومفاصل ؛ پیشگیری از این بیماری ، شناسایی بیماران در اولین مراحل بیماری به منظور درمان به موقع و کافی و جلوگیری از بروز عوارض پوکی استخوان( به ویژه شکستگی استخوان لگن و مهره های ستون فقرات) می باشد.

استئوپروز در واقع یک بیماری استخوانی است که سبب می شود استخوان ضعیف و به راحتی دچار شکستگی شود.اگرچه پوکی استخوان عمدتاً  یک بیماری دوران  سالمندی است اما زمانی که جوان تر هستید باید پیشگیری از آن را آغاز کنید.

1. چه کسانی بیشتر دچار پوکی استخوان می شوند؟ استئوپروز در خانم های سالمند شایعتر است . اما در آقایان هم دیده می شود.
2. پوکی استخوان چه علایمی دارد؟ این بیماری را بیماری خاموش (Silent Disease)  می نامند زیرا تقریباً هیچ علامتی ندارد تا زمانی که یکی از استخوانهای فرد بشکند.شکستگی بیشتر در استخوان لگن، مهره های ستوان فقرات ، و مچ دست رخ می دهد. شکستگی در ستون فقرات می تواند سبب روی هم خوابیدگی استخوان و به جلو خم شدن(قوز کردن) و کوتاه شدن قد و درد در ناحیه پشت شود.
3. چه عواملی باعث پوکی استخوان می شود؟  مهمترین عوامل آن عبارتند از مصرف  کم لبنیات، فعالیت فیزیکی پایین،سابقه بیماری هایی مثل دیابت،پر کاری غده تیرویید و یا پارا تیرویید، آرتریت روماتویید، بیماری سلیاک(نوعی اختلال جذب مواد از روده)، بیماری مزمن کبدی و کلیوی،بیماری های التهابی روده، یائسگی زودرس،جراحی و برداشتن تخمدان ها، سطح پایین تستوسترون در آقایان،سطح پایین استروژن در خانم ها، مصرف برخی دارو ها مثل کورتیکواستروییدها(بیش از سه ماه)، مصرف الکل و سیگار .
4. آیا من پوکی استخوان دارم؟ اگر شما یکی از بیماری های بیان شده در پرسش قبلی را دارید، حتماً با پزشک در مورد راه های  پیشگیری از بروز پوکی استخوان و یا بررسی وجود یا نبود آن در خودتان، مشورت کنید.پزشک با توجه به سن، سابقه فامیلی و موارد دیگر ، و پس از معاینه کامل ممکن است از یک سری نرم افزارهای تشخیصی ، آزمایش ها و احتمالاً تست سنجش تراکم استخوان (دانسیتومتری) برای بررسی دقیق تر استفاده کند.
5. آیا من باید برای پوکی استخوان ، آزمایش بدهم؟ معمولاً پزشکان برای سنین بالای 65 سال ، تست تراکم استخوان را تجویز می کنند. اگر سن شما کمتر از 65 سال است ، بر اساس وضعیت سلامتی شما و عوامل خطری که در شما وجود دارد، پزشک تعیین می کند که آیا نیاز به تست تراکم استخوان دارید یا خیر.
6. پوکی استخوان چگونه درمان می شود؟ اگر پوکی استخوان در شما تأیید شود، پزشک برای پیشگیری از ، از دست رفتن بیشتر بافت استخوانی یا تحریک ساخت استخوان جدید ، دارو تجویز می کند.غیر از دارو ، حتما برای شما کلسیم و ویتامین دی نیز تجویز کرده و توصیه می کند فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهید مثل پیاده روی، دویدن و کلا ورزش هایی که نیاز به تحمل وزن دارند (Weight bearing exercise). مطالعات متعددی ثابت کرده است که این اقدامات باعث پیشگیری قابل توجه از شکستگی به ویژه در ناحیه لگن و ستون فقرات می شود.
7. چگونه از پوکی استخوان پیشگیری کنیم؟ پیشگیری از پوکی استخوان باید از دوران جوانی شروع شود. به طور کلی اقدامات زیر می تواند در پیشگیری از پوکی استخوان نقش داشته باشد.مصرف کلسیم و ویتامین دی به اندازه کافی ( این میزان با توجه به جنس و سن متفاوت می باشد) .به طور متوسط  مصرف روزانه 1200 میلی گرم کلسیم و 1000 واحد ویتامین دی توصیه می گردد. فعالیت بدنی داشته باشید. مانند پیاده روی و دویدن. روزی حداقل نیم ساعت و 5 روز در هفته. عدم مصرف سیگار و الکل. هر دوی این مواد ، به استخوان ها آسیب می زنند.
8. آیا من باید مکمل حاوی کلسیم مصرف کنم؟بهتر است کلسیم بدن خود را از طریق مصرف مواد غذایی(مانند لبنیات، سبزیجات با برگ سبز، کلم بروکلی، و سایر مواد حاوی کلسیم)تأمین کنید. اگر کلسیم دریافتی از این طریق کافی نباشد ، ممکن است نیاز به مصرف مکمل حاوی کلسیم و یا ویتامین دی داشته باشید. از مصرف خودسرانه مکمل های کلسیم خودداری کنید و راجع به مصرف یا عدم مصرف آن ، میزان ، نحوه مصرف ، مدت مصرف و اینکه از کدام یک از ترکیبات کلسیم و یا انواع ویتامین دی باید استفاده کنید، با پزشک خود مشورت نمایید.

منابع فارسی:

گزارشات مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم (1400)

منابع انگلیسی:

1. Osteoporosis Risk Check(2021),International Osteoporosis Foundation(IOF)
2. Osteoporosis: A fact sheet from the Office on women’s health, Department of health & human services ,USA
3. Osteoporosis (2021),Mayo clinic

ترجمه و تنظیم: دکتر حبیب اله مسعودی فرید :متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی

اسفندماه 1400

 برای مشاوره تلفنی یا ویزیت حضوری  در مورد پوکی استخوان، با دپارتمان "اختلالات عضلانی اسکلتی و بیماری های استخوان و مفاصل" در کلینیک تخصصی طب پیشگیری و سلامت جامعه تماس حاصل فرمایید.